W niniejszym artykule udzielimy odpowiedzi na pytanie czy warunkowe umorzenie postępowania wobec sprawcy przestępstwa podlega wpisowi do sądowego rejestru karnego oraz czy osoba wykonująca zawód zaufania publicznego może nadal go wykonywać po orzeczeniu wobec niej warunkowego umorzenia postępowania.
Jak wskazuje się w doktrynie „warunkowe umorzenie postępowania karnego jest zinstytucjonalizowaną formą reakcji prawnokarnej na przypisany konkretnemu sprawcy fakt popełnienia przestępstwa, stosowaną wobec sprawców przestępstw wyraźnie mniejszej wagi” (Kodeks karny. Komentarz, red. prof. dr hab. Ryszard Stefański, Rok 2021, koment. do art. 66, uwaga 1). Warunkowe umorzenie postępowania jest więc szczególną postacią odpowiedzialności karnej. Jest to odpowiedzialność karna, z którą nie wiąże się kara, a sprawca jedynie ponosi inne prawne konsekwencji popełnienia przestępstwa, ale nie toczy się w stosunku do niego pełne postępowanie. (Kodeks karny. Tomy I–II. Komentarz, red. prof. dr hab. Michał Królikowski, prof. dr hab. Robert Zawłocki, rok: 2021, komentarz do art. 66 uwaga 5). Pogląd ten jest upowszechniony wśród przedstawicieli doktryny: „warunkowe umorzenie nie jest skazaniem, a co więcej, w razie odwołania tego środka (fakultatywnego lub obligatoryjnego podjęcia postępowania – art. 68 KK), postępowanie „toczy się od nowa na zasadach ogólnych” (art. 551 KPK) i nie może być żadnej wątpliwości co do tego, że w tym podjętym postępowaniu zasada domniemania niewinności musi obowiązywać.” (Kodeks karny. Komentarz, red. prof. Dr hab. Ryszard Stefański, Rok 2021, koment. do art. 66, uwaga 6).
Aby zdefiniować instytucję warunkowego umorzenia postępowania należy sięgnąć do wytycznych Sądu Najwyższego oraz wyroków na nich bazujących. I tak zgodnie z:
– Uchwałą Połączonych Izb Karnej i Wojskowej Sądu Najwyższego z dnia 29 stycznia 1971 r. VI KZP 26/69 – „ Warunkowe umorzenie postępowania pociąga za sobą definitywną rezygnację ze skazywania i karania sprawcy, jeżeli ten w okresie ustalonej dla niego próby nie dał swym zachowaniem się podstawy do podjęcia przeciwko niemu postępowania karnego. Jak z tego widać, warunkowe umorzenie postępowania nie jest ani formą, ani odmianą warunkowego skazania, a wynikające z omawianej instytucji dobrodziejstwa sięgają znacznie dalej aniżeli dobrodziejstwa związane z zastosowaniem względem sprawcy warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności.”
– Uchwałą Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego – Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych – zasada prawna z dnia 22 października 1974 r. III PZP 20/74 – „Jak na to trafnie zwrócił uwagę Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 20.IX.1973 r. II PR 223/73 (NP 1974, nr 6, s. 846 i nast.), prawomocny wyrok umarzający postępowanie karne nie jest wyrokiem skazującym, co wynika z zastosowania wykładni gramatycznej. W sentencji wyroku, o którym mowa, sąd nie orzeka o winie i nie skazuje sprawcy.(…) .
– Wyrokiem Sądu Najwyższego – Izba Karna z dnia 29 grudnia 2020 r. IV KK 546/20 – „Z treści przepisów art. 66 KK i art. 67 KK wynika, że warunkowe umorzenie postępowania jest samoistnym środkiem probacyjnym, który nie jest związany ze skazaniem sprawcy, a tym samym nie może zostać połączony z wymierzeniem mu kary. Warunkowe umorzenie postępowania nie jest też warunkowym skazaniem, gdyż polega na rezygnacji ze skazania i kary w celu poddania sprawcy próbie. Sens tej instytucji polega na tym, że unika się nie tylko wymierzenia sprawcy kary, ale również wyroku skazującego i znacznej części samego postępowania karnego.”
– Wyrokiem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego siedziba w Warszawie z dnia 26 czerwca 2012 r. V SA/Wa 637/12 – „ W rozpoznawanej sprawie organy dokonały błędnych ustaleń tak faktycznych, jak i prawnych, co przejawia się przede wszystkim w przyjęciu, iż warunkowe umorzenie postępowania karnego przez Sąd, jest równoznaczne ze skazaniem. Zarówno poglądy doktryny, jak również orzecznictwo w tym zakresie, nie pozostawiają wątpliwości, że warunkowe umorzenie postępowania karnego (…), nie jest formą ani odmianą warunkowego skazania (por. uchwała połączonych Izb Karnej i Wojskowej Sądu Najwyższego z dnia 29 stycznia 1971 r., sygn. akt VI KZP 26/69, OSNKW 1971, z. 3, poz. 33). Z kolei B. Kunicka-Michalska stwierdziła, że warunkowe umorzenie jest stosowane „nie tylko zamiast kary, lecz zamiast wyroku skazującego” (w: E. Bieńkowska, B. Kunicka-Michalska, G. Rejman, J. Wojciechowska, Kodeks karny, Część ogólna, Warszawa 1999 r., s.107). Podobne stanowisko zawarł Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 22 grudnia 1993 r., sygn. akt I KZP 34/93 (OSNKW 1994, z. 1-2, poz. 9).Skazanie i warunkowe umorzenie postępowania są w kodeksie postępowania karnego traktowane rozłącznie (por. art. 415 § 1 KPK)(…). Argumentem przemawiającym za nietraktowaniem warunkowego umorzenia postępowania jako skazania jest także wykładnia systemowa przepisów kodeksu karnego, a mianowicie z porównania chociażby art. 68 § 4 z art. 76 § 1 i ogólnych przepisów o zatarciu skazania. Zasadą jest, że ze skazaniem ustawa wiąże możliwość jego zatarcia tj. uznania go za niebyłe. Przepisy o warunkowym umorzeniu postępowania, a zwłaszcza przepis określający skutki pozytywnego okresu próby (art. 68 § 4 KK) o zatarciu milczy. Ustawodawca zatem nie wiąże instytucji zatarcia skazania z warunkowym umorzeniem postępowania, co prowadzi do wniosku, że z zastosowaniem tej instytucji skazanie się nie wiąże. (tak: Komentarz do kodeksu karnego pod redakcją R. Królikowski i R. Zabłocki wyd. C.H.Beck W-wa 2011
Zgodnie z art. 1 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 24 maja, 2000 r. o Krajowym Rejestrze Karnym Ustawa z dnia 24 maja 2000 r. o Krajowym Rejestrze Karnym (t.j. Dz.U.2008.50.292), w zbiorze tym gromadzi się informacje o osobach, przeciwko którym prawomocnie warunkowo umorzono postępowanie karne w sprawach o przestępstwa lub przestępstwa skarbowe. Nie oznacza to jednak, iż ustawodawca umieszczając omawianą instytucję zadecydował się traktować na równi warunkowe umorzenie postępowania ze skazaniem. Samo wymienienie w przepisach ustawy o KRK warunkowego umorzenia postepowania karnego nie konstytuuje jej jako skazania.
Podsumowując i odpowiadając na zadane w części wstępnej artykułu pytanie, warunkowe umorzenie postępowania nie jest skazaniem. Sprawca figuruje w krajowym Rejestrze Karnym, ale nie jako osoba skazana. W Krajowym Rejestrze karnym znajduje się jednak informacja, iż zapadł wyrok warunkowo umarzający postępowania. Powyższe nie jest jednak przeszkodą do wykonywania zawodu zaufania publicznego, gdyż nie jest skazaniem. Należy również pamiętać, iż zgodnie z art. 21 § 1. „ O wszczęciu i ukończeniu postępowania toczącego się z urzędu przeciw:
1)funkcjonariuszom publicznym, osobom zatrudnionym w instytucjach państwowych, samorządowych i społecznych, uczniom i słuchaczom szkół, żołnierzom, a także duchownym i członkom zakonów oraz diakonatów – należy bezzwłocznie zawiadomić przełożonych tych osób;
2)osobom będącym członkami samorządu zawodowego – należy bezzwłocznie zawiadomić właściwy organ tego samorządu;
3)komornikom sądowym, asesorom komorniczym i aplikantom komorniczym – należy bezzwłocznie zawiadomić Ministra Sprawiedliwości, prezesa sądu apelacyjnego oraz prezesa sądu rejonowego właściwych ze względu na siedzibę kancelarii komorniczej.
A zatem w przypadku osób wykonujących zawód zaufania publicznego Sąd lub prokurator powiadomi przełożony tych osób o toczącym się postępowaniu.
Źródła:
Ustawa z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. 2020 r., poz. 1444 ze zm.) – art. 66 § 1.
Kodeks karny. Komentarz, red. prof. dr hab. Ryszard Stefański, Rok 2021, koment. do art. 66, uwaga 1
Kodeks karny. Tomy I–II. Komentarz, red. prof. dr hab. Michał Królikowski, prof. dr hab. Robert Zawłocki, rok: 2021, komentarz do art. 66 uwaga 5
Kodeks karny. Komentarz, red. prof. dr hab. Ryszard Stefański, Rok 2021, koment. do art. 66, uwaga 6
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 16 maja 2000 r. (P 1/99)
Uchwała Połączonych Izb Karnej i Wojskowej Sądu Najwyższego z dnia 29 stycznia 1971 r. VI KZP 26/69
Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego – Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych – zasada prawna z dnia 22 października 1974 r. III PZP 20/74
Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Karna z dnia 29 grudnia 2020 r. IV KK 546/20
Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego siedziba w Warszawie z dnia 26 czerwca 2012 r. V SA/Wa 637/12